Column Historische Vereniging
Ten Post 1853
Detail van kaart van het ontwerp van het verbeterde
Damsterdiep, Ondertekend door de hoofdingenieur van de Waterstaat in het 1e
district, 4 juli 1853
Dat moet schrikken zijn geweest. De overheid wil het
Damsterdiep gaan vergraven en dat zal grote gevolgen voor Ten Post hebben. Menig
Ten Poster zal er wakker van gelegen hebben. De Ten Posters van nu, die de
versterkingsoperatie meemaken, zullen zich dat goed kunnen voorstellen.
Er was een ontwerp gemaakt voor een kanaal of nieuwe waterweg van de stad
Groningen naar Delfzijl bevaarbaar voor geladen zeeschepen.
Voor tussen Dijkshorn en
Wirdumerdraai zijn twee tracés uitgewerkt:
Een zuidelijk tracé dat begint tegenover
Rijksweg 135, haalt de knik in Damsterdiep en trekweg tegenover Rijksweg 139
weg en gaat rechtdoor tegenover Rijksweg 151. (Uiteraard bestonden die woningen
en huisnummers nog niet.) De nieuwe weg aan de noordzijde is breder dan de
bestaande trekweg. Tegenover Rijksweg 161 steekt de nieuwe weg de afslag van
het oude Damsterdiep over met een brug. Het nieuwe kanaal met de nieuwe weg gaan
rechtdoor en kruisen de weg naar Wittewierum (B Kuiperweg) ten zuiden van het
diaconiehuis (nu B Kuiperweg 16). Bij dit kruispunt komt een brug over het
nieuwe kanaal.
Het tracé loopt dan vrijwel rechtdoor tot het uitkomt bij Wirdumerdraai. Net
als bij Ten Post hoeft ook in het verdere tracé geen bebouwing gesloopt te
worden. Uiteraard heeft het tracé wel grote invloed op de landerijen die
doorkruist worden.
Het noordelijk tracé begint op
dezelfde plek, maar slaat bij de knik linksaf dwars door het gebied waar nu de
Nije Buurt is. Het boerderijtje Johan Rengersstraat 6 wordt opgeofferd en
hetzelfde lot treft de bebouwing tussen de weg naar Kroddeburen en de
Kroddebuurstertil (nu Rijksweg 219 t/m 235). In de weg naar Kroddeburen komt
een brug. De Kroddebuurstertil wordt een duiker.
Het tracé loopt dan verder naar Winneweer waarbij drie bochten iets worden
afgesneden.
Ook Garrelsweer wordt “afgesneden”
met een nieuw kanaal, daar ten zuiden van de bebouwing. Verder worden alle
bochten minder scherp gemaakt.
Maar het plan is gelukkig niet
doorgegaan. Het Eemskanaal werd twintig jaar later gegraven, geschikt voor de
“geladen zeeschepen” van toen. Na de Tweede Wereldoorlog werd dat Eemskanaal
verbreed, voor de schepen van nu.
Honderd jaar later werd de Rijksweg Groningen-Delfzijl
eindelijk verbeterd. Voor een nieuw wegdeel bij Ten Post moest vanaf 1953 een
deel van de bebouwing wijken. Schoenmakershorn werd een viaduct. Kröddeburen
werd kleiner en van Ten Post afgesneden door een drukke, moeilijk over te
steken weg. Fijn dat we daar nu, vanaf 2020, een rotonde hebben.
Is er dan niets terecht gekomen van
het plan van 1853? Jawel. Een detail. De Kroddebuurstertil is vervangen door
een duiker. Dat gebeurde na de Tweede Wereldoorlog, maar wanneer precies is mij
niet bekend. Als een van de lezers van Dorpsnieuws dat wel weet, dan hoor ik
dat graag.
Als u de kaarten over het ontwerp van
1853 zelf wilt bekijken kunt u terecht op beeldbankgroningen.nl Zoek naar: ontwerp
1853 (blad 7)
==========================================================================
Column HVTP
Eerste vermelding Ten Post
In een beleidsstuk van de voormalige gemeente Ten Boer valt te lezen: “De
eerste vermelding van het dorp Ten Post is uit de 12e eeuw.”. Op onze
website hvtp.nl: “Het ontstaan van Ten Post is terug te voeren tot de 12e eeuw.”.
Bij beide bronnen is niet aangegeven waar deze uitspraak op gebaseerd is. Een
andere bron heb ik tot nu toe niet gevonden. Is dat dan wel waar?
Er zijn tegenwoordig AI-Chatbots,
wellicht kunnen die helpen. Ik ga te raden bij Google’s Bard.
Bestond Ten Post al in de 12e
eeuw?
Ja, er zijn aanwijzingen dat Ten Post al in de 12e eeuw
bestond. Op een wierde ten zuidwesten van Ten Post is een Friese naslag van de
gouden solidus uit de tijd van Lodewijk de Vrome gevonden. Deze naslag dateert
uit de 8e of 9e eeuw, dus het is aannemelijk dat er in die tijd al een
nederzetting op deze plek was. De eerste schriftelijke vermelding van Ten Post dateert
uit 1380, maar het is dus mogelijk dat het dorp al veel eerder bestond.
Bestond Ten Post in de
12e eeuw?
Het antwoord is nee, Ten Post bestond niet in de 12e
eeuw. De eerste schriftelijke vermelding van Ten Post is in 1380, als
"Tenpost". Dit betekent "aan de eenvoudige brug". De brug
waarnaar verwezen wordt, is de brug over de Ten Poster Ae, die bij Ten Post
uitmondt in het Damsterdiep.
Een klein verschil in
vraagstelling leidt tot een tegengesteld antwoord. Het eerste antwoord is niet
juist, want die munt werden niet gevonden in Ten Post, maar bij de wierde De
Graslanden en het feit dat daar mogelijk in de Romeinse tijd mensen woonden wil
niet zeggen dat toen Ten Post al bestond.
Is het tweede antwoord wel juist? Nee, want Ten Post zou al eeuwen bestaan
kunnen hebben voordat het voor het eerst vermeld wordt. We kunnen niets zeggen
over “niet bestaan”, dus laten we ons beperken tot “wel bestaan”. Vanaf wanneer
kunnen we dat met enige zekerheid zeggen?
Bij verdere navraag komt Bard met
de naam “Gerbod to tha Posta”, onder vermelding dat hij wordt genoemd in een
document uit 1380, waarin hij samen met drie andere mensen een oorkonde tekent.
Op zoek naar dat document. Bestaat het wel?
Via Delpher vind ik in een boek
uit 1907 het volgende:
En in een Verordening v. Fivelgoo v. 1385: “ac
wy Siabba to Garrawere, Gerbod to tha Posta, Nycolaus to Woltersum handinghan,
umbe marra bifestense sa hebba wy use sygil hir to slayn;”
Conclusie: In een document uit 1385
uit Fivelgoo staat tussen ondertekenaars uit Garreweer en Woltersum “onze”
Gerbod to tha Posta. Bingo! Dat kan niet missen. Dit moet duidelijk over ons Ten
Post gaan.
We hebben de oudst bekende “Ten
Poster” te pakken. Er zijn wel oudere streekgenoten bekend, bijvoorbeeld uit de
Kroniek van de Abt Emo en Menko, maar deze zijn niet gekoppeld aan een gebied dat
Ten Post werd genoemd.
We weten nu dat Ten Post in ieder
geval in de 14e eeuw bestond. Uiteraard blijven we zoeken naar
aanwijzingen voor het bestaan van Ten Post in de eeuwen daarvoor, maar de zin “Het
ontstaan van Ten Post is terug te voeren tot de 12e eeuw.” heb ik toch maar van
de website afgehaald.
En verder heb ik ervan geleerd
dat een AI-chatbot soms leuke aanwijzingen kan geven, maar de verhalen toch
vooral met veel fantasie zelf verzint. Als u iets over de geschiedenis van Ten
Post wil weten, kunt u beter ouderwets naar de website van de historische
vereniging gaan.
Column HVTP
Stolpersteine
Al enige jaren wordt in Ten Post regelmatig de vraag
opgeworpen of het niet wenselijk is om ook hier Stolpersteine voor de Nazi-slachtoffers
uit de Tweede Wereldoorlog te leggen.
Stolpersteine worden veelal geassocieerd met Joodse Nazi-slachtoffers die veelal
hun dood vonden in de concentratiekampen, maar zijn wel degelijk ook bedoeld
voor niet-Joodse Nazi-slachtoffers, zoals de mensen die door de Nazi’s of hun
handlangers gearresteerd, gemarteld en/of vermoord werden.
Op de Erelijst van Gevallenen 1940-1945 (www.erelijst.nl)
van de Tweede Kamer der Staten Generaal staan drie oud-inwoners van Ten Post
vermeld. De lijst, een nationaal monument, ligt daar in de hal. Elke dag wordt
een bladzijde omgeslagen. De oud-inwoners van Ten Post die daarin staan vallen
allen in de categorie Verzetsdeelnemer.
Een aantal Ten Posters kennen de namen wel. Tamme Hendrik
Afman, Siemen Sterenberg en Hendrik Stijve. De verwanten kennen de
familieverhalen. Wellicht vonden anderen de verhalen op onze website, of lazen
ze die in de twee boeken waarin die verhalen voorkomen.
Zo verraste Henk Middelaar, de auteur van de biografie van
Ede Staal, GEEF MIE DE NACHT, met het verhaal over Siemen Sterenberg, die het
slachtoffer werd van Ede’s vader Boele Staal. Toen deze biografie in 2004 uit
kwam schrokken veel Groningers ervan. In Ten Post voelden zij die ervan wisten
de pijn…
In DE HEL VAN HUSUM, het oorlogsverhaal van mijn familie,
beschrijft Theo Afman niet alleen het verhaal van zijn oom, maar ook die van de
andere twee Ten Poster Nazi-slachtoffers. Daarbij gaat hij ook in op de
verbanden tussen die drie. Een mooi, informatief en verdrietig boek. Het boek
was in 2020 korte tijd een bestseller bij de Readshop in Ten Boer!
We overleggen nu met de betrokken families, de Stichting
Stolpersteine Groningen en de huidige bewoners van de betrokken woningen over
het plaatsen van struikelstenen in de bestrating bij de woningen waar Tamme
Hendrik Afman en Hendrik Stijve gearresteerd werden en waar Siemen Sterenberg
vermoord werd. De aanvraag voor de stenen gaat binnenkort naar de Stichting.
Het is de bedoeling om de struikelstenen te leggen en te
onthullen in de week waarin we de bevrijding van Ten Post in 1945 herdenken,
van 15 t/m 19 april 2024. Het juiste moment zal binnenkort bepaald worden.
’s Middags zal er dan een kleine bijeenkomst zijn voor genodigden,
waaronder uiteraard de betrokken families, en ’s avonds een grote bijeenkomst
voor alle inwoners van Ten Post en omstreken en andere geïnteresseerden.
Tijdens de middagbijeenkomst maken de genodigden een rondgang waarbij wordt
stilgestaan bij de drie plekken waar de struikelstenen gelegd worden. Daarvoor
of daarna is er een samenkomst waar o.a. Theo Afman een toespraak houdt ter
herdenking van de drie slachtoffers.
’s Avonds organiseren we een bijeenkomst voor alle inwoners
en belangstellenden om de drie Ten Poster Nazi-slachtoffers en twee andere gesneuvelde
oud-streekgenoten, Pouwelina Veldman-Dijkema en Gerrit Kraijema, te herdenken. HVTP
zal kort het verhaal van Pouwelina en Gerrit vertellen. Daarna zal Theo Afman
het verhaal van de drie Nazi-slachtoffers gaan vertellen, met daarbij het uitgebreide
verhaal over onderduiken, verzet en verraad in Ten Post en omstreken. Als
aanvulling op zijn boek komt hij ook met nieuwe bevindingen.
Zet u het alvast in uw agenda? Bij week 16 2024: Een dezer
dagen Stolpersteine in Ten Post!
Stilletjes hoop ik dat ik de juiste datum nog kan doorgeven voordat Dorpsnieuws
gedrukt wordt.
